Als ik de biografische feiten van Dries Riphagen tot me neem, dan begrijp ik niet goed waarom de regisseur Pieter Kuijpers deze goudmijn grotendeels on-geëxploiteerd heeft gelaten. Kuijpers beperkt zich tot enkele jaren uit een fascinerend leven dat op een presenteerblaadje gelegen wacht op verfilming. Een gemiste kans dus, volgens mij.
Deze onderwereldgangster die op zijn 15e de wijde wereld introk en de Al Capone van de Amsterdamse Penose werd genoemd moet een uiterst charismatisch heerschap zijn geweest. Hij ontsprong aan het einde van de oorlog de dans en vluchtte naar Argentinie alwaar hij een vriendschap opbouwde met Juan Peron die destijds de president van Argentinië was. In de perceptie van Europa was Argentinië een fascistische staat. Peron was een bewonderaar van Mussolini en onderhield nauwe banden met Duitsland. Menig NAZI-kopstuk vluchtte aan het einde van de oorlog naar dat land en ook deze Riphagen werd door de BVD geen strobreed in de weg gelegd Hoe dit heeft kunnen gebeuren is voer voor speculatie. Opmerkelijk is dat onze, van de Prins geen kwaad Bernhard, de echtgenote Eva Duarte Peron, Evita in 1951 namens het Koninkrijk der Nederlanden met het Ridder Grootkruis in de Orde van Oranje-Nassau begiftigde. Deze Prins, wiens banden met het fascistische Duitsland in latere jaren bekend is geworden. reisde veelvuldig naar Argentinië en wist voor Werkspoor een order ter waarde van 300 000000 miljoen gulden binnen te halen. Eva Peron zou omgekocht zijn met een koffer juwelen ter waarde van dertig miljoen gulden en de versierselen die horen bij de huisorde van Oranje Nassau. Jaren later werd de dochter van een minister van het moordlustige Videla-regime uiterst goed bevriend met de kleinzoon van Bernhard.
Materiaal genoeg voor een avondvullende film maar desondanks kiest Kuipers ervoor een film zonder ballen te maken. Het is een brave vertelling geworden over het verzet tijdens de oorlogsjaren (lees bezettingsjaren). Voor dit onderwerp lijkt zelfs na 70 jaar in Nederland altijd wel een subsidiepotje te vinden.
En dat subsidiepotje is niet rijkelijk gevuld, maar biedt nét voldoend om er enkele jaren 40 auto's mee te huren, smaakvolle kleding en interieurstukken. Er dan is er geen geld meer over om authentiek ogende tijdsgebonden Amsterdamse straatbeelden te schieten met als gevolg dat steevast claustrofobisch eng ingezoomd wordt gefilmd. Een enkele gevel of wazig in beeld gebrachte achtergrond suggereert dat het verhaal zich in Amsterdam voltrekt.
Wonderwel lukt het Kuijper in het tweede gedeelte, de periode van en na de bevrijding, spanning op te roepen. Het manipulatief gedrag van Riphagen zaait verwarring en levert enkele spannende momenten op waardoor ik toch richting puntje stoel opschoof. Helaas verprutste Kuijper het regelmatig door in scenes middels onheilspellende klanken te dreigen met naderend onheil waar in feite geen reden voor was.
In het eerste deel van de film maakt de kijker kennis met Riphagen als een onbetrouwbare gast. Kuijper laat niet achterwege dit de kijker van meet af aan mee te delen. Maar de Joden die toevlucht zoeken tot Riphagen vertrouwen hem ruimhartig zelfs in die mate dat ze al hun bezittingen aan hem overdragen. Het is alsof je van Kuijper geen greintje warme gevoelens mag ontwikkelen voor Riphagen. Hij durft het niet aan de kijker net als deze Joodse slachtoffers op het verkeerde been te zetten om op later moment deze illusie uit elkaar te laten spatten.
Van Koningsbrugge speelt de rol van Riphagen op zich best aannemelijk, maar mist de finesse om inhoudelijke diepte te geven aan deze kleurrijke verschijning waardoor Riphagen niet écht tot hoofdpersonage uitgroeit. Wie dat wél is blijft onduidelijk. Jan van Liemd, gespeeld door Kay Greidanus komt niet echt uit de verf en blijft ondanks zijn aanwezigheid dramaturgisch gezien met één been in de coulissen. Er is niemand waarvoor men als kijker warm loopt of mee wenst te identificeren. Ook dat is een gemiste kans. De vrouw van Jan van Liemd is een ongeloofwaardige rol, de scene waarin Riphagen De Joodse verraadster Bet Wery bedreigd zonder te worden opgemerkt door Frits Kerkhoven die enkele meters verderop een telefoongesprek voert kromt de tenen. Toppunt van slechte smaak is de wijze waarop Riphagen Van Liemd uitschakelt nadat deze een clichématige valse move maakt: Dat hoort meer thuis in een Spaghetti Western maar niet in dit Hollandse verzetsdrama.
Muziek wordt regelmatig ingezet en overstemt nu en dan de dialogen. Hoe kan het dat niemand in de eindproductie op het idee is gekomen met de decibelknopjes te schuiven.
Opvallend goed spel en rolinvulling liaat Michel Sluysmans zien die levensecht de archivaris van het kwaad speelt die zijn levenswerk uiteindelijk verprutst. Ook goed was Anna Raadsveld. Zij speelt de innerlijke worsteling van een halfJoodse verraadster ingetogen naturel.
Riphagen is een film van de middelmaat geworden in de polder Nederland waar iedereen tevreden moet worden gehouden met geen vlees noch vis films. Dat is jammer, want uit "Riphagen" kan en had meer gehaald mogen worden .
